ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΛΑΓΚΑΔΑ
Το αρχείο απαρτίζεται κυρίως από γυάλινες αρνητικές πλάκες οι οποίες παρέμεναν θαμμένες για περίπου 90 χρόνια στο υπόγειο του σπιτιού του ερασιτέχνη φωτογράφου Αντώνη Λαγκαδά, στον Πύργο της Σαντορίνης (εικόνα). Ο χώρος παραβιάστηκε τον χειμώνα του 1992, με αποτέλεσμα οι πρωτότυπες εκτυπώσεις, τις οποίες είχε ταξινομήσει ο ίδιος ο Λαγκαδάς σε χειροποίητα λευκώματα, να κλαπούν μαζί με τα περισσότερα χρηστικά αντικείμενα και κειμήλια. Μερικά χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια επισκευής του κτηρίου, μέσα σε μια ξύλινη κασέλα κρυμμένη κάτω από την εσωτερική σκάλα, βρέθηκαν πάνω από 200 αρνητικά, σε γυάλινες πλάκες βρωμιούχου αργύρου, μερικές εκτυπώσεις σε χαρτί αλμπουμίνας, ιστορικά έγγραφα και προσωπική αλληλογραφία. ΟΙ χρονολογημένες σειρές των αρνητικών ξεκινούν από το 1891 και φθάνουν μέχρι το 1916, χρονιά κατά την οποία, ο Λαγκαδάς διέκοψε τη συστηματική φωτογραφική του δραστηριότητα, για άγνωστο λόγο. Οι εικόνες αυτές συνθέτουν, από τεχνική και αισθητική άποψη, έξοχα δείγματα μιας πρώιμης φωτογραφικής τέχνης, αναπαριστώντας σκηνές από την αγροτική και αστική ζωή, καθώς επίσης και γεγονότα ιστορικής σημασίας για την Ελλάδα.
Η έκθεση και ο κατάλογος που την συνοδεύει συναποτελούν σήμερα την πρώτη φάση ενός εγχειρήματος – καρπού μακροχρόνιας και επίπονης εργασίας – το οποίο έχει ως στόχο να καταστήσει το έργο του Α. Λαγκαδά γνωστό στο ευρύ κοινό. Παράλληλα, να αναδείξει την αξία του, όχι μόνο για την παρακολούθηση της εξέλιξης της φωτογραφίας, αλλά κυρίως για τη συμβολή του ως πηγής δεδομένων για την ανάλυση της κοινωνικής και πολιτισμικής θέασης του ελληνικού χώρου της εποχής.
Η σκέψη για το συγκεκριμένο έργο ξεκίνησε στο Exeter το 1999 με την παρότρυνση του Simon Whitehead και της Liz Nicol. Ο Simon αφιέρωσε πολύτιμο χρόνο στην προσπάθεια για την επιμελή αποκατάσταση ενός μεγάλου τμήματος των αρνητικών και τη δημιουργία ενός ψηφιοποιημένου αρχείου. Φοιτητές από το Τμήμα Γραφικών Τεχνών του ΤΕΙ Αθήνας, υπό την καθοδήγηση της Φιλίππας Αθυμαρίτου, συντήρησαν και ψηφιοποίησαν τις εκτυπωμένες σε χαρτί Αλμπουμίνας εικόνες. Ο Stan Lody από το London South Bank University ασχολήθηκε με το έργο του καθαρισμού και της ψηφιοποίησης των νεώτερων αρνητικών.
Το επόμενο στάδιο του εγχειρήματός θα είναι η δημιουργία και μελέτη ενός συστηματικά ενημερωμένου αρχείου, με όλες τις διαθέσιμες εικόνες του Αντώνη Λαγκαδά, ενταγμένου στο πλαίσιο της ιστοριογραφίας του 19ου και 20ου αιώνα. Έχοντας στόχο να συμβάλει στην εποικοδομητική συζήτηση σχετικά με τον διαχρονικό ρόλο της ερασιτεχνικής πρακτικής τόσο στην ιστορία της φωτογραφίας όσο και στην βαθύτερη κατανόηση της πολιτισμικής και κοινωνικής ιστορίας.
Ο φωτογράφος
Ο Αντώνης Λαγκαδάς γεννήθηκε το 1874 στον Πύργο της Σαντορίνης, όπου και έζησε τα πρώτα παιδικά και νεανικά του χρόνια. Αργότερα, εγκαταστάθηκε με τον πατέρα και τον αδελφό του στην Αθήνα, για να συνεχίσει τις σπουδές του, αφήνοντας στη Σαντορίνη τη μητέρα και τις τέσσερις αδελφές του. Η συχνή αλληλογραφία ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, αποτέλεσε τη βασική πηγή για την ταξινόμηση του αρχειακού υλικού.
Η ενασχόληση του Λαγκαδά με τη φωτογραφία, ξεκινάει σε ηλικία 16 ετών το 1890 στην Αθήνα με τη στήριξη της Σοφίας Τρικούπη, η οποία του χάρισε και την πρώτη του φωτογραφική μηχανή. Τα επόμενα 25 χρόνια επιδόθηκε ερασιτεχνικά στη φωτογραφία παράλληλα με τη συγγραφή άρθρων και την έκδοση λογοτεχνικού περιοδικού.
Ο ανήσυχος και φιλομαθής χαρακτήρας του, τον οδηγεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, προκειμένου να εργαστεί στην εταιρεία «Χωρέμη-Μπενάκη», όπου σύντομα εξελίχθηκε στον βαθμό του Γενικού Διευθυντή. Το 1910 επιστρέφει στην Αθήνα συνεχίζοντας να εργάζεται στις επιχειρήσεις Μπενάκη. Αργότερα διετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Δήμου Αθηναίων και Διευθυντής του Α’ Νεκροταφείου στην Αθήνα. Όταν συνταξιοδοτήθηκε, επέστρεψε στη Σαντορίνη, όπου έμεινε μέχρι τον θάνατό του το 1961.
Οι επιρροές
Ενήμερος για τις τεχνικές εξελίξεις και τις αισθητικές αντιλήψεις που επικρατούσαν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή, ο Αντώνης Λαγκαδάς δίνει άλλη διάσταση στις εικόνες του: θαυμαστής του Βρετανού Peter Emerson, επηρεάζεται από τις απόψεις του για τη νατουραλιστική φωτογραφία, ενώ παράλληλα αναφέρεται στις σημειώσεις του και σε συνθέσεις των φωτογράφων που τους διακρίνει μια εικονογραφική προσέγγιση, ιδέες με τις οποίες πειραματίστηκε στις περιηγήσεις του ανά την ηπειρωτική Ελλάδα.
Η περίοδος της ζωής του στην Αίγυπτο, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σχέσης του με τη φωτογραφία. Ήρθε σε επαφή με Δυτικοευρωπαίους και Αμερικανούς φωτογράφους που ταξίδευαν στη Μεσόγειο σε αναζήτηση τοπίων αρχαιολογικού και αισθητικού ενδιαφέροντος. Η Αίγυπτος μαζί με την Ελλάδα και τους Αγίους Τόπους αποτελούσαν βασικό προορισμό αυτών των φωτογράφων -περιηγητών, οι οποίοι συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της τεχνικής αλλά και της αισθητικής της φωτογραφίας.
Η επιρροή από διαφορετικά πρότυπα, παρατηρείται στις εικόνες του Λαγκαδά και μετά το 1903. Την εποχή εκείνη, οι φωτογράφοι στην Ελλάδα απεικονίζουν την "πραγματικότητα", με φωτογραφίες από στατικά τοπία ή ανέκφραστες προσωπογραφίες σε κλειστούς χώρους ή υπαίθρια στούντιο. Ο Αντώνης Λαγκαδάς, συνδυάζει και τις δύο τάσεις στην ίδια λήψη: οι μορφές στέκουν σε φυσικό χώρο με απελευθερωμένη την έκφραση από την ανησυχία του στησίματος. Η δημιουργία εικόνας γίνεται πιο σημαντική από την αποτύπωση τοπίων και προσώπων ή την απλή καταγραφή γεγονότων.
